Gece Çalışması ve Kadın İşçilerin Korunması

4857 Sayılı İş Kanunu Kapsamında Gece Vardiyası Düzenlemeleri ve Kadın İşçilerin Hakları

Modern çalışma hayatı, üretimin sürekliliğini sağlamak amacıyla vardiyalı sistemleri zorunlu kılmakta, bu durum özellikle sanayi, sağlık ve hizmet sektörlerinde gece çalışmasını yaygınlaştırmaktadır. Ancak gece çalışması, insan biyolojisine ve sosyal yaşama olan etkileri nedeniyle özel düzenlemelere konu olmuştur. Özellikle kadın işçilerin gece çalışmasında korunmaya yönelik özel hükümlere yer verilmesi, hem ulusal hem de uluslararası hukukta çalışma hayatında eşitlik ilkesine uygun olarak gelişmiştir. Bu makalede, gece çalışmasının tanımı, kadın işçiler açısından sınırları ve koruma tedbirleri, ilgili yasal düzenlemeler çerçevesinde değerlendirilecektir.

1. Gece Çalışması Nedir?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesi uyarınca, gece çalışması, saat 20.00 ile 06.00 arasında yapılan çalışmaları kapsar. Bu süre içerisinde yapılan her türlü iş, gece çalışması kapsamında değerlendirilir. Aynı zamanda bu çalışmanın süresi, yedi buçuk saati geçemez. Ancak, bazı istisnai durumlarda, özellikle turizm veya sağlık sektörlerinde, bu süre uzatılabilmektedir.

Gece çalışması fizyolojik ritmi bozmakta, uyku düzenini ve sosyal hayatı etkilemektedir. Bu nedenle, gece çalışan işçilerin korunması amacıyla özel yasal düzenlemelere yer verilmiştir.

2. Kadın İşçilerin Gece Çalışmasında Korunması

Kadın işçiler, uluslararası normlarda da hassas grup olarak değerlendirilmekte ve özel düzenlemelerle korunmaktadır. Türkiye’de bu konuda başta 4857 sayılı İş Kanunu, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kadınların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik gibi birçok düzenleme yürürlüktedir.

Temel Kısıtlamalar ve Koşullar:

Kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılabilmesi için sağlık raporu alınması zorunludur. Bu raporlar her yıl yenilenmeli ve işveren tarafından dosyada saklanmalıdır.
Kadın işçiler 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz. Fazla mesai, gece çalışmasında istisnai bir uygulamadır ve ciddi sınırlamalara tabidir.
Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadın işçiler, gece postalarında çalıştırılamaz. Hamileliğin tespitinden itibaren başlayan bu koruma, doğumdan sonraki 1 yıl boyunca devam eder. Bu süre, sağlık raporu ile uzatılabilir.
18 yaşından küçük kadınlar, gece çalışmasına dahil edilemez.

3. Gece Postası Değişim Kuralları

Kadın işçilerin ardışık gece vardiyalarında uzun süre çalışmaları sağlık açısından sakıncalı olduğundan, yönetmelik ile belirli sınırlamalar getirilmiştir:

Kadın işçilerin çalıştığı gece postaları en geç 2 haftada bir değiştirilmelidir. Daha kısa sürede değişim yapılması da mümkündür.
Kadın işçilerin gece postasından gündüze geçişinde, en az 11 saatlik dinlenme süresi verilmesi gerekir.

Bu düzenlemeler, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 171 Sayılı Gece Çalışması Sözleşmesi ve 183 Sayılı Annelik Koruma Sözleşmesi hükümleriyle de örtüşmektedir.

4. İşverenin Yükümlülükleri ve Denetim

İşverenin, kadın işçilerin gece çalışmalarına dair yükümlülükleri şunlardır:

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na, kadın işçilerin gece çalıştırılacağına dair bildirimde bulunmak,
Kadın işçilerin sağlık kontrollerini düzenli olarak yaptırmak,
Gece çalışan kadın işçilere uygun servis hizmeti sağlamak veya ulaşım güvenliğini temin etmek,
Yıllık iş güvenliği eğitimi vermek.

Aksi hâlde, idari para cezası, iş durdurma ve iş kazası hâlinde tazminat sorumluluğu gibi ciddi yaptırımlar söz konusu olabilir. İş müfettişleri tarafından yapılan denetimlerde, özellikle hamilelik ve emzirme döneminde gece çalıştırılan kadın işçilere yönelik ihlallerde, işverenlere ağır yaptırımlar uygulanmaktadır.

5. Yargı Kararlarında Gece Çalışması ve Kadın Koruması

Yargıtay, kadın işçilerin gece çalıştırılmasında yukarıda anılan kurallara aykırılık olması hâlinde, işçinin haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebileceğini kabul etmektedir. Bu durumda kadın işçi, kıdem tazminatına hak kazanmakta ve bazı hallerde manevi tazminat talebi de gündeme gelebilmektedir.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2016/10236 E., 2017/14993 K. sayılı kararında; hamile olduğunu beyan eden kadın işçinin gece vardiyasında çalıştırılmasına devam edilmesi, iş akdinin haklı nedenle feshi olarak değerlendirilmiş ve işverenin tazminatla sorumlu olduğu hükme bağlanmıştır.

Sonuç

Gece çalışması, iş sağlığı ve güvenliği açısından özel tedbir gerektiren bir çalışma şeklidir. Kadın işçilerin bu kapsamda korunması, hem bireysel sağlık hakları hem de toplumsal eşitlik ilkesi açısından büyük önem taşır. Türkiye’de yürürlükte olan mevzuat, kadın işçilerin gece çalışmalarına dair kapsamlı koruma sağlar. Ancak bu korumanın yalnızca yasal zeminde değil, uygulamada da etkinleştirilmesi, denetimlerin artırılması ve işveren bilincinin yükseltilmesi gerekmektedir. İş hukukunun bu alandaki temel yaklaşımı, işçinin onuruna, sağlığına ve özel yaşamına saygı ilkesini esas almalıdır.

Diğer Yazılarımız:

Sigortalılık Süresi ve Prim Gün Sayısı Nasıl Hesaplanır?

Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) Nedir?

SGK Tarafından Yapılan Denetimler ve İşveren Yükümlülükleri

Alt İşverenlik (Taşeron) İlişkileri ve Sorumluluklar

İş Kazası ve Meslek Hastalığında İşverenin Sorumluluğu

Mobbing (Psikolojik Taciz) Davaları ve Tazminat Hakları

Güvencesiz Çalışma Türleri: Belirsiz Süreli, Kısmi Süreli ve Deneme Süreli İşler

Konkordato: Borçlunun Mali Yeniden Yapılanma Hakkı

İhbar Tazminatı

Hizmet Tespiti Davası

İş Kazasından Kaynaklanan Maddi ve Manevi Tazminat Davası