Sosyal güvenlik sistemi, çalışma hayatının düzenli ve güvenli bir şekilde işlemesini sağlamak adına devletin gözetiminde sürdürülen bir kamu hizmetidir. Türkiye’de bu sistemin denetim ve uygulama yetkisi, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı iş müfettişleri tarafından yürütülmektedir. SGK denetimleri, hem çalışanların haklarının korunması hem de kayıt dışı istihdamın önlenmesi bakımından büyük önem arz etmektedir. Bu yazıda, SGK tarafından yapılan denetimlerin kapsamı, işverenlerin yükümlülükleri, sigortasız işçi çalıştırmanın hukuki sonuçları ve idari para cezaları detaylı biçimde ele alınacaktır.
1. SGK Denetimlerinin Hukuki Dayanağı
SGK denetimlerinin temelini, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu oluşturmaktadır. Anılan Kanun’un 59 ve 100. maddelerinde, Kurumun denetim ve kontrol yetkisi ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, SGK müfettişleri ve denetmenleri, işyerlerinde gerekli her türlü bilgi ve belgeyi talep edebilir, işverenlerin beyanlarının doğruluğunu araştırabilir ve tespit ettikleri usulsüzlükler hakkında tutanak düzenleyerek idari yaptırımların uygulanmasını sağlayabilirler.
2. Denetim Süreci ve İş Müfettişlerinin Rolü
SGK denetimleri, ihbar ve şikâyetler üzerine veya Kurumun kendi risk analizlerine göre re’sen başlatılabilir. Denetimlerin başlıca amaçları şunlardır:
- Kayıt dışı çalışanların tespiti,
- Sigorta primlerinin doğru ve zamanında bildirilip bildirilmediği,
- İş kazası ve meslek hastalığı bildiriminin yapılıp yapılmadığı,
- Asgari ücretin altında maaş ödemesi yapılıp yapılmadığı,
- İş sözleşmelerinin hukuka uygunluğu.
İş müfettişleri, gerek yerinde denetim yaparak gerekse elektronik sistemler üzerinden (e-Bildirge, SGK kayıtları, e-devlet verileri gibi) incelemelerde bulunabilir. Denetim neticesinde düzenlenen raporlar, hem SGK hem de diğer idari birimler açısından bağlayıcı nitelik taşır.
3. İşverenin SGK Karşısındaki Yükümlülükleri
İşverenler, 5510 sayılı Kanun kapsamında bazı temel yükümlülüklere tabidir. Bu yükümlülükler arasında en önemlileri şunlardır:
- Çalışanların işe giriş bildirgelerini en geç işe başlamadan bir gün önce SGK’ya bildirmek,
- Prim gün sayısını, kazançlarını ve sigorta primlerini süresi içinde doğru olarak bildirmek,
- İş kazalarını en geç üç iş günü içinde SGK’ya bildirmek,
- Talep edilen belgeleri süresi içinde Kuruma sunmak,
- Herhangi bir denetim halinde iş müfettişlerine gerekli kolaylığı göstermek ve talep edilen bilgi ve belgeleri eksiksiz sağlamak.
Bu yükümlülüklerin ihlali hâlinde işveren hakkında çeşitli yaptırımlar gündeme gelir.
4. Sigortasız İşçi Çalıştırmanın Hukuki Sonuçları
Kayıt dışı istihdam, hem çalışan açısından sosyal güvenlik haklarının kaybına hem de kamu açısından ciddi gelir kaybına yol açar. Bu sebeple, sigortasız işçi çalıştırmak, SGK mevzuatında ağır yaptırımlara bağlanmıştır. Bunlar arasında:
- İdari para cezası: Her bir sigortasız çalışan için ayrı ayrı uygulanır ve miktarı, brüt asgari ücretin katları üzerinden hesaplanır.
- Hizmet tespiti davası riski: Çalışan, hizmet tespiti davası açarak sigortalılığının mahkeme kararı ile tespitini isteyebilir.
- Prim alacaklarının gecikme zammı ile tahsili: Eksik bildirilen ya da hiç bildirilmeyen primler, faiziyle birlikte tahsil edilir.
- Teşviklerden men: SGK teşviklerinden ve desteklerinden faydalanma hakkı ortadan kalkar.
- Ceza davası açılması: Bazı durumlarda TCK’nın 204. maddesi kapsamında resmî belgeyi düzenlemekle yükümlü kişilerin sahte belge düzenlemesi suçu oluşabilir.
5. İdari Para Cezaları ve Güncel Uygulamalar
2025 yılı itibarıyla, sigortasız işçi çalıştıran işverenlere uygulanacak idari para cezaları asgari ücretin artmasıyla birlikte daha da ağırlaşmıştır. Örneğin, bir çalışanın sigorta giriş bildirgesinin hiç verilmemesi hâlinde işverene, bildirimin yapılmadığı her ay için brüt asgari ücretin iki katı tutarında ceza uygulanır. Ayrıca, prim belgelerinin Kuruma zamanında verilmemesi, eksik kazanç bildirilmesi gibi durumlar da ayrı ayrı cezalandırılır.
Sonuç
SGK denetimleri ve işveren yükümlülükleri, sosyal güvenliğin teminat altına alınmasında kilit bir role sahiptir. İşverenler, kayıt dışı istihdamın ve sigortasız çalıştırmanın hem hukuki hem de mali risklerini göz önünde bulundurarak, yükümlülüklerini eksiksiz biçimde yerine getirmelidir. Aksi hâlde, ciddi idari para cezaları, yargısal süreçler ve teşvik kayıplarıyla karşı karşıya kalmaları kaçınılmaz olacaktır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. SGK denetimi nasıl başlatılır?
SGK denetimi, ihbar ve şikayet üzerine ya da Kurumun risk analizine dayalı olarak re’sen başlatılabilir.
2. Sigortasız işçi çalıştırmanın cezası nedir?
Her bir çalışan için, bildirimin yapılmadığı her ay için asgari ücretin iki katı oranında idari para cezası uygulanabilir.
3. Denetim sırasında belge sunmayan işverene ne olur?
SGK tarafından bilgi ve belge istemine uymayan işverene, 2025 yılı itibarıyla yaklaşık 27.000 TL’ye kadar idari para cezası uygulanabilir.
4. SGK teşviklerinden men edilme süresi nedir?
Tespit edilen ihlalin ağırlığına göre, işveren bazı teşviklerden 1 yıl süreyle men edilebilir.
5. Denetime itiraz hakkı var mıdır?
Evet. İşveren, düzenlenen denetim raporuna karşı yazılı savunma yapabilir ve itiraz yoluna başvurabilir.
Diğer Yazılarımız:
Malulen Emeklilik: Şartlar, Hastalık Türleri ve Başvuru Süreci
İş Göremezlik Ödeneği ve Rapor Parası Nasıl Alınır?
İsteğe Bağlı Sigorta ile Emeklilik İmkânları: Prim Şartları, Avantajlar ve Sınırlamalar
Sigortalılık Süresi ve Prim Gün Sayısı Nasıl Hesaplanır?
Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) Nedir?
Alt İşverenlik (Taşeron) İlişkileri ve Sorumluluklar
İş Kazası ve Meslek Hastalığında İşverenin Sorumluluğu
Mobbing (Psikolojik Taciz) Davaları ve Tazminat Hakları
Gece Çalışması ve Kadın İşçilerin Korunması
Güvencesiz Çalışma Türleri: Belirsiz Süreli, Kısmi Süreli ve Deneme Süreli İşler
One thought on “SGK Tarafından Yapılan Denetimler ve İşveren Yükümlülükleri”