Modern iş gücü piyasasında esneklik arayışı ile birlikte çeşitli çalışma modelleri ortaya çıkmıştır. Ancak bu modeller, çoğu zaman iş güvencesinden yoksun, daha kırılgan ve riskli çalışma biçimlerini de beraberinde getirmiştir. Özellikle belirsiz süreli, kısmi süreli ve deneme süreli işler, çalışan açısından ciddi hak kayıplarına yol açabilecek potansiyel riskler taşır. Türk İş Hukuku’nda bu tür çalışma ilişkileri düzenlenmiş olmakla birlikte, uygulamada işçinin bilinçli olması ve haklarını bilmesi büyük önem taşır.
1. Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri
Belirsiz süreli iş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 11. maddesinde düzenlenmiştir. Belirli bir sürenin açıkça kararlaştırılmadığı, işin süresinin öngörülemediği ya da sürekli nitelik taşıdığı iş ilişkilerinde belirsiz süreli sözleşme esas kabul edilir.
Sonuçları ve Fesih Uygulamaları:
- Belirsiz süreli iş sözleşmelerinde iş güvencesi hükümleri daha geniş uygulanır.
- İşçinin en az 6 ay kıdeme sahip olması ve işyerinde en az 30 işçi çalışıyor olması halinde, fesih ancak geçerli bir nedenle yapılabilir.
- Fesihte ihbar sürelerine ve kıdem tazminatına ilişkin hükümler uygulanır.
- Haksız fesih durumunda işçi, işe iade davası açma hakkına sahiptir.
Ancak uygulamada bazı işverenler, belirli süreli iş sözleşmeleriyle iş güvencesini bertaraf ederek, gerçekte belirsiz süreli olan iş ilişkilerini geçici gösterme yoluna gitmektedir. Bu gibi durumlarda, sözleşmenin niteliği yargı kararıyla belirlenir.
2. Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri
Kısmi süreli çalışma, İş Kanunu m.13 kapsamında düzenlenmiştir. Bu tür iş ilişkilerinde, haftalık çalışma süresi tam süreli işçiye kıyasla önemli ölçüde daha azdır (genellikle 30 saatin altı).
Sonuçları ve Fesih Uygulamaları:
- Kısmi süreli işçiler, tam süreli işçilerle eşit iş karşılığında eşit ücrete sahiptir.
- İşçiye eksik çalışma gerekçesiyle daha az sosyal hak tanınamaz (örneğin yıllık izin, kıdem tazminatı).
- Sözleşmenin feshinde, tam süreli çalışanlarda olduğu gibi ihbar ve kıdem tazminatına hak kazanılır.
- Ancak sigorta prim gün sayısı daha az yatırıldığından, emeklilik ve sağlık haklarında kısıtlamalar ortaya çıkabilir.
İşverenler tarafından sıkça başvurulan bu model, özellikle kadın işçiler ve öğrenciler üzerinde yoğunlaşmakta ve sosyal güvenlik haklarında zafiyet yaratmaktadır.
3. Deneme Süreli İş Sözleşmeleri
Deneme süreli iş sözleşmesi, işçinin işvereni ve işin niteliğini değerlendirmesi, işverenin ise işçinin işe uygunluğunu test etmesi amacıyla uygulanan bir sistemdir. İş Kanunu’nun 15. maddesine göre, deneme süresi en fazla 2 ay olabilir; toplu iş sözleşmesiyle bu süre 4 aya kadar uzatılabilir.
Sonuçları ve Fesih Uygulamaları:
- Taraflardan biri, bildirim süresi ve tazminat yükümlülüğü olmadan sözleşmeyi sona erdirebilir.
- Ancak bu süre zarfında iş kazası, hastalık gibi durumlarda işverenin sorumluluğu devam eder.
- Deneme süresi açıkça sözleşmede belirtilmemişse, sözleşme deneme süreli sayılmaz.
Bazı işverenlerin deneme süresi sonunda işçiyi işten çıkarıp tekrar işe alması gibi uygulamalar kötü niyetli davranış olarak değerlendirilebilir.
4. Yargıtay Uygulamaları ve Uyuşmazlıklar
Yargıtay kararlarında, sözleşmenin adından çok fiili çalışma ilişkisi ve tarafların iradesi dikkate alınmaktadır. Örneğin, ardı ardına yapılan kısa süreli sözleşmelerin süreklilik arz etmesi halinde bu sözleşmelerin belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüştüğü kabul edilmektedir (Yarg. 9. HD, E.2021/10052, K.2021/13284).
Kısmi süreli çalışmalarda ise Yargıtay, eşit davranma ilkesine sıkı sıkıya bağlı kalınması gerektiğini belirtmekte ve farklı uygulamaları ayrımcılık olarak görmektedir.
Sonuç
Belirsiz süreli, kısmi süreli ve deneme süreli iş sözleşmeleri, işveren açısından esneklik sağlarken, işçi açısından bazı riskleri de beraberinde getirebilir. Bu sözleşmelerin içerdiği hak ve yükümlülüklerin detaylı biçimde bilinmesi, olası uyuşmazlıklarda işçinin haklarını koruyabilmesi açısından büyük önem taşır. İş ilişkilerinin yasal sınırlar içinde kurulması, hem iş barışını hem de hukuki güvenliği sağlayacaktır. Bu nedenle, sözleşme türü ne olursa olsun, iş hukuku alanında uzman desteğiyle hareket edilmesi tavsiye edilir.
Diğer Yazılarımız:
Alt İşverenlik (Taşeron) İlişkileri ve Sorumluluklar
İş Kazası ve Meslek Hastalığında İşverenin Sorumluluğu
Mobbing (Psikolojik Taciz) Davaları ve Tazminat Hakları
Gece Çalışması ve Kadın İşçilerin Korunması
Konkordato: Borçlunun Mali Yeniden Yapılanma Hakkı
İş Kazasından Kaynaklanan Maddi ve Manevi Tazminat Davası
4857 Sayılı İş Kanununun 24. Maddesi Kapsamında İşçinin Haklı Fesih İmkanları
3 thoughts on “Güvencesiz Çalışma Türleri: Belirsiz Süreli, Kısmi Süreli ve Deneme Süreli İşler”