Çalışanların sağlık sebepleriyle işlerine geçici süreyle devam edemedikleri dönemlerde, maddi güvenliklerinin sağlanması amacıyla iş göremezlik ödeneği, halk arasındaki adıyla rapor parası, sosyal güvenlik sistemince ödenen önemli bir sosyal hak olarak karşımıza çıkar. Özellikle geçici hastalık, iş kazası, meslek hastalığı ya da analık hali nedeniyle çalışamayan sigortalılar için düzenlenen bu ödeme, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda kapsamlı biçimde ele alınmaktadır.
1. Geçici İş Göremezlik Nedir?
Geçici iş göremezlik, sigortalı bir çalışanın geçici bir rahatsızlık, hastalık veya doğum gibi sebeplerle işini yapamaz duruma gelmesi halidir. Bu durum, geçici bir süre için çalışma gücünün kaybı anlamına gelir. Kanuna göre iş göremezlik halleri üç ana başlık altında incelenebilir:
- Hastalık nedeniyle iş göremezlik (hizmet akdine dayalı çalışmalarda en az 90 gün prim şartı aranır),
- İş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle iş göremezlik (prim gün şartı aranmaz),
- Analık (doğum) hali nedeniyle iş göremezlik (doğum öncesi ve sonrası 8’er hafta olmak üzere toplam 16 hafta süreyle).
Geçici iş göremezlik süresince işçinin istihdamına ara verilmiş olsa da, bu dönemde sosyal güvenlik sistemi devreye girerek geçici gelir ödemesi yapar.
2. Rapor Parasına Hak Kazanma Şartları
İş göremezlik ödeneğinden yararlanabilmek için bazı temel koşulların sağlanması gerekir:
- En az 90 gün kısa vadeli sigorta primi ödenmiş olması (hastalık veya analık halleri için),
- İş göremezlik süresinin SGK tarafından yetkilendirilmiş bir hekim tarafından raporlanmış olması,
- Raporun elektronik ortamda sisteme bildirilmiş olması,
- İşçinin, iş göremezlik döneminde çalışmamış olması (çalışır görünmesi hâlinde ödeme yapılmaz).
İş kazası ve meslek hastalığı durumlarında 90 gün şartı aranmamakta, sigorta tescilinin yapılmış olması yeterli sayılmaktadır.
3. Ödeme Süreci ve Rapor Parası Nasıl Alınır?
Rapor alındıktan sonra süreç şu şekilde işlemektedir:
- Sağlık kuruluşu tarafından düzenlenen rapor, elektronik ortamda SGK sistemine işlenir.
- İşveren, raporun işyerine intikalinden itibaren 5 iş günü içinde çalışmazlık bildirimi yapmak zorundadır.
- SGK, iş göremezlik süresini ve şartların sağlanıp sağlanmadığını kontrol eder.
- Uygun görülmesi hâlinde, ödeme çalışanın Ziraat Bankası nezdindeki hesabına ya da PTT şubelerine yatırılır.
Rapor parası hesaplamasında, sigortalının son 3 aylık prime esas kazanç toplamı esas alınır. Ayakta tedavilerde günlük kazancın 2/3’ü, yatarak tedavilerde ise günlük kazancın yarısı oranında ödeme yapılır.
4. İşverenin Rolü ve Sorumluluğu
İşveren, çalışanın iş göremezlik raporunu aldıktan sonra SGK’ya bildirimi zamanında yapmazsa, çalışan rapor parasını geç veya hiç alamayabilir. Bu nedenle işverenin yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesi büyük önem taşır.
Ayrıca işveren, rapor süresince işçiye ücret ödemek zorunda değildir; ancak toplu iş sözleşmesi veya bireysel iş sözleşmesinde bu yönde bir düzenleme bulunuyorsa ücret ödenebilir.
5. Yargı ve SGK Uygulamaları
Yargıtay kararlarında, geçici iş göremezlik ödeneğinin işverence ödenmeyen ücretin yerine geçmediği, bu nedenle rapor süresince ücret ödenmemesi nedeniyle iş sözleşmesinin haklı nedenle feshedilemeyeceği vurgulanmaktadır. Öte yandan, SGK uygulamalarında sahte raporların engellenmesi adına elektronik sistemler sıkı biçimde kullanılmakta, hastane ve eczane kayıtları çapraz şekilde kontrol edilmektedir.
Sonuç
Geçici iş göremezlik ödeneği (rapor parası), çalışanların sağlık nedeniyle çalışamadıkları dönemde mağdur olmamaları için tanınan önemli bir sosyal güvencedir. Bu hakka erişim için sigortalılık süresi, sağlık raporunun geçerliliği ve işverenin bildirim yükümlülükleri titizlikle yerine getirilmelidir. Rapor sürecinin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önüne geçilmesi açısından çalışanların konuya ilişkin yasal düzenlemeler hakkında bilgi sahibi olması, gerektiğinde ise hukuki destek alması büyük önem arz eder.
Diğer Yazılarımız:
Malulen Emeklilik: Şartlar, Hastalık Türleri ve Başvuru Süreci
İsteğe Bağlı Sigorta ile Emeklilik İmkânları: Prim Şartları, Avantajlar ve Sınırlamalar
Sigortalılık Süresi ve Prim Gün Sayısı Nasıl Hesaplanır?
Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) Nedir?
SGK Tarafından Yapılan Denetimler ve İşveren Yükümlülükleri
Alt İşverenlik (Taşeron) İlişkileri ve Sorumluluklar
İş Kazası ve Meslek Hastalığında İşverenin Sorumluluğu
Mobbing (Psikolojik Taciz) Davaları ve Tazminat Hakları
Gece Çalışması ve Kadın İşçilerin Korunması
Güvencesiz Çalışma Türleri: Belirsiz Süreli, Kısmi Süreli ve Deneme Süreli İşler
